Një koment më shumë pro hapjes së dosjeve! Druaj se kaq shkurt mund ta mbyllë lexuesi ynë vlerësimin e këtij komenti – pa shpalosur ende faqen. Duke na futur direkt e “apriori” në atë skemën e njohur bardhë-e-zi. Klasifikimi tipik që preferojmë ne shqiptarët; ai sistemi i njohur bi-polar që në fakt, tek ne ka vetëm..polet. Zgjatim logjik i motos bolshevike “me ne, o kundra nesh!”. Logjikë nga e cila s’dalim dot, që s’dalim për kiamet: pro apo kundra 24 majit, pro apo kundra ballistëve, KNER-it, shtëpive publike, BE-së, Sollakut, OMGj—ve, Enverit, arsimit privat, 29 nëntorit, mbretit, Albatrosit, etj, etj?...
Mësuam ditë më parë se deri Naim Fashëri si poet, nën dritën e përplasjes bardh-e-zi të mjeshtrave Konica e Nonda Bulka, -na dilte aq i diskutueshëm ...bardh-e-zisht.
***

Edi Rama, Sali Berisha po deklarohen troç se dosjet duhen hapur. Rryma intelektuale me në krye të madhin Kadare ka vite që kërkon të njëjtën gjë. Por edhe Moisiu, Topalli, Sollaku a çdo titullar i shtetit e partive, nuk është se kanë qëndrime ndryshe. Ndërkohë që Qendra kompetente e të Drejtave të Njeriut na siguron se as në këtë drejtim nuk kemi shkelje. Ç’kemi atëhere? Përse nuk procedojmë? Mirë tek çështjet “pa konsensus”, po përse ngecim edhe këtu, në të vetmen punë ku konsensusi deklarohet kaq i plotë?
***
Duket se mentaliteti i vështrimit “bardhë-e-zi” si më lart, s’arrin dot ta mbulojë të gjithë shpjegimin e çështjes. Për të sqartuar ngecjen, na duhet të referojmë së paku edhe dy arësye shtesë: së pari, kuptimin e ndryshëm që kanë “palët” mbi nocionet “hapje dosjesh” dhe “bashkëpunëtor” dhe së dyti, synimet krejt të ndryshme që i shtyjnë ato në këtë ndërmarrje.
Çështja “hapje-mbyllje dosjesh” këkon pra një trajtim më “sistemik” e më kompleks. Në servirjen publike të saj, shohim dy modele: I pari është shtrimi e trajtimi spekulativ, propagandistik, manipulativ e politik i temës. Ndërsa i dyti, ka të bëjë me interesin (jo kuriozitetin) e vërtetë publik, me efektet e “lustracionit” e purifikimit, në shëndetin e demokracisë, të mirëqeverisjes dhe në tërësi, informimit dhe mirëqënies publike - nga të gjitha qarqet që e influencojnë atë.
Deri më tash nuk po dalim dot nga modeli i parë, ai spekulativ e shantazhist e për rrjedhojë jo-produktiv i çështjes. Subjektet gjegjëse, domethënë ata që e marrin dhe e lëshojnë këtë temë sipas qefit e llogarive politike, as që duan madje, të dalin nga kjo skemë “hidh e prit”. Pikësëpari sepse ajo përbën një instrument pushteti suplementar për pushtetmbajtësin (mos më hidh vickla, se ..të hap dosjen!). Së dyti, sepse –sipas njerëzve që kanë parë me sy arshivat – vetë strukturat përfaqsuese e “iluminuese” -nga të dy krahët, qënkan mbushur me personazhe “të papastër”. Së treti, sepse edhe zëdhënia publike, duket se dominohet nga zëra e profile, që s’kanë pikë dëshire të prezantohen me anën “tjetër të medaljes”, atë anë që do t’jua shëmbte krejt imazhin e gënjeshtërt që sapo kanë ngritur me sforcim, kundër natyrës e shpirtit të tyre të vërtetë. Shpirt i cili, kushedi ku fle në ...ndonjë dosje. Shkurt pra (dhe fatkeqësisht) modeli i parë, zgjidhet e mbështetet pikërisht nga njerëz që kanë në dorë të na ndreqin e lartojnë shoqërinë e demokracinë shqiptare. Ose t’i gremsinin të dyja.
***
Mirpo jemi edhe ne – hidhet e thotë sakaq publiku i gjerë. I cili ka interesa të tjera, të ndryshme nga nomenklaturat, e nga kastat politiko-mediatike. Interesa më të thjeshta, më të gjëra e më afatgjata. Publiku që kërkon edhe pak moral dhe legjitimitet. Që përbën dhe një shumicë absolute të shoqërisë. Që ka me vehte edhe një motivim por edhe një të drejtë të madhe absolute: atë të njohjes përkundrejt mosnjohjes. Dhe që vetvetiu anon kah modeli i dytë, ai i rrëfimit e pastrimit të sinqertë.
Dobia shoqërore kryesore e “hapjes dhe purifikimit” do të ishte përjetimi i saj, si një hap domethënës në drejtim të ndarjes “megjithe mend” nga e kaluara. Kjo do të rriste ndjesinë e drejtësisë dhe besimin se shoqëria e re demokratike të jep hakun. “Kur një diktaturë rrëzohet –thotë Kadare, rrëzimi i vërtetë i saj është kur i dënohen krimet. Mosënimi është një marrveshje e heshtur me të. Mosdënimi, përveç të këqiave të tjera, i jep tiranisë së rrëzuar shpresën e ringjalljes”.
Një dobi e dytë lidhet me faktin se, jeta publike e ajo administrative do të pastrohet nga karaktere të dyzuar. E thotë dhe shkenca e performancës që i dyzuari, me apo pa brerje-ndërgjegje, i penduar a i patundur në “spiunllëkun” e tij, në poste publike dëmton shumë. Edhe në pastë hequr dorë nga skema e vjetër ai, si i dyzuar –nuk mund të jetë aq eficient në punën me publikun, sa një njeri i lirë nga jashtë e brenda vehtes.
Së treti, një proces hapje e deklarimi, do të fshijë nga admnistrata frikën dhe dyshimin. Njerëzit e rinj, të “padyzuar” do të sjellin me siguri një klimë sinqeriteti, transparence dhe besimit reciprok. Gjë shumë e rëndësishme për t’u ndarë realisht nga e kaluara.
Por çështë më e rëndësishme ndoshta, është se një hapje dosjesh do të na sjellë përfundimisht ca mbyllje gojësh të shpuara. Të cilat, duke ngrënë madje edhe rroga qeverie e parlamenti, nën presionin subkoshient të ish-fajtorit, prodhojnë një tepri të paparë propagande e sofizmi kundra-produktiv, e që në paranojën e tyre të përjetshme, godasin pa kursim a mënjanojnë nga skena (së paku publike e politike –se aq kanë në dorë) çdo element të pastër, që mund të përbëjë një minimum kërcënimi për imazhin e tyre ...-copë-copë.
Po pse atëhere, në këtë ndarje kaq të qartë na qenka kaq vështirë të ndajmë të mirën e të bëjmë zgjedhjen? Për më tepër, përse na dominoka ne modeli i parë e nuk zbatokemi dot direkt të dytin, atë të interesit të shumicës, të moralit të njohjes përkundrejt mosnjohjes, transparencës përkundrejt fshehjes, dritës së diellit përkundrejt zgëqeve e kamareve?
Përgjigja është në fakt, një tufë nënpërgjigjesh: sepse, politika tek ne lindi e u rrit nën logon “s’ka moral!”; sepse kastat tek ne, vetëm sa zvendësuan njëra-tjetrën pa sjellë me vehte ndonjë të re në sjelljen politike; sepse politika e vjetër duke qënë monopol – projektoi e ngriti deri edhe vetë ...pluralizmin, duke na vënë madje dhe lidera ..me prokurim të drejtpërdrejtë.
Po si ndodh ky bllokim e ngecje? Dakord me cilësinë e moralin e dyshimtë të kastave, VIP-ave e vendimmarrjes. Po si është e mundur që të publiku ynë s’krijon dot një “masë kritike” e cila ta verë me shpatulla në mur gjithë pjesën e poshtër, të ligë e hileqare, shantazhiste e ..përfituese? Diçka më “teknike” na ndihmon të kuptojmë këtë injorim “publik” të modelit më të mirë. Duke lënë hapësirë që të “livadhisë” modeli i keq. Me kohë modelistët e shantazhit, të vjetrit e të rinjtë, janë kujdesur të përfshijnë sa më gjerë edhe ...vetë publikut!. Tjetër punë në se, e sa ja kanë arritur. E sigurt duket që, duke ngritur e ulur sopatën e “dosjes” ata trembin e synojnë të trembin jo aq njeri-tjetrin, se sa pikërisht publikun. I cili edhe për këtë arësye, tkurret e .....mbyll gojën. Në vend që gojën ta mbyllë ai që duhet. Madje sa më shumë që mbyll gojën publiku ...aq më shumë i hapet goja vetë autorëve, fajtorëve dhe persekutorëve.
Kështu pra plani komunist i “gjithëpërlyerjes” vazhdon të prodhojë efekte të gjera shkurajuese. Thelbi i mekanizmit është vetë gjerësia e konceptit “bashkëpunëtor” (i Sigurimit). I tillë në Shqipëri nuk quhej vetëm biri militant i Partisë dhe Enverit. Më shumë se tek strukturat “underground” këtë të fundit e gjen me bollëk në krye a në mes të organizatave bazë të partisë. Ku bënin publikisht dhe fshehtas të njëjtën punë . Edhe numuri i funksionarëve zyrtarë të vetë sektorit “underground” nuk dukej se peshonte shumë. Armatën e vërtetë dhjetra- a qindra-mijëshe e formonte ai grupi tjetër, “popullor”, i spiunimit. Nga të cilët pak ishin ata që dinin planin dhe pasojat e vetë “punës”. Shumë syresh ishin nën shtrëngim “me kokë” për ta bërë. Ndërkohë që pjesa tjetër vepronte me të njëjtën bindje pozitive e krenari që ndjen sot para telefonit jeshil ...ai denoncuesi i korrupsionit në administratë, tatime e dogana. I sigurt pra, se i shërbente shoqërisë.
***
Çështjet CILAT dosje, e SI të hapen, mbeten po kaq delikate e kyçe. Ai këpucari i lagjes që ul sytë në kudhër e bën punën e tij, dhe më të rrallë gjithë turp ngre kokën par të parë viktimën e tij, nuk ka pse të futet në vorbulla të tilla. Askush nuk duhet të gëzohet që t’i shtojë atij një hall më shumë para gruas e fëmijëve. Gërmimi i tij s’përbën kurrfarë nevoje shoqërore sepse s’ka kurrfarë ndikimi aktual në jetën e sotme. Të tillë janë qindra e mijra. Komshinj e bashkëbanorë përreth që shohin punën e tyre. Dhe s’kanë ndërmend të na bëjnë moral nga studio luksi apo “aula” parlamentesh.
Por edhe këtu na vjen mjaft mirë në ndihmë sugjerimi “Kadare”: “..unë i qëndroj gjithmonë të njëjtit mendim, që dosjet të hapen; të bëhen publike për popullin, jo vetëm dosjet e politikanëve, por edhe të njerëzve të jetës publike që kanë luajtur një rol të veçantë në fushat përkatëse. Kjo është politikë dhe ndikon në opinionin publik-shton ai”.
***
Më shumë hakmarrje e gjakmarrje? Merak i kotë. Viktimat shqiptare prej vitesh i njohin përbukuri personalisht persekutorët. Në trotuare ata këmbehen çdo mëngjez me informatorin a prokurorin që ju nxiu jetën. Vishinskë-t shqiptarë mund të mburren se janë të vetmit që s’ju hyri e as do t’ju hyjë ndonjëherë gjemb në këmbë. Vishinski ynë jo vetëm mund të pijë i qetë kafenë tek kolltuku krah viktimës, por mundet fare mirë të jetë edhe vetë ..pronari i kafesë.