Nga “filli i kuq” tek tapeti i kuq, kështu mund të karakterizohet shkurtazi historia e kinematografisë shqiptare, veçmas rruga e saj përgjatë tranzicionit. Festivali i dymbëdhjetë i filmit, që u mbyll dje duke shpërblyer “më të mirët” - kjo mund të bëhet objekt debatesh për njëfarë kohe - ishte një punë mjaft e rëndë, ç’është e vërteta. Ai evidentoi një sërë arritjesh të filmit shqiptar, që tashmë gjendet i çliruar prej kohësh nga rregullat strikte, nga ngjyrimet ideologjike dhe tutela e komisioneve të panumërta, të cilat ashtu si mamitë e tepërta, mbysnin që në lindje edhe ato pak prirje kërkuese të kineastëve për të sjellë vlera të vërteta dhe të qëndrueshme. Filmi ka gjithashtu mjaft kohë që nuk udhëhiqet nga parimet e “diktaturës së proletariatit” dhe assesi nuk vuan dialogësh të sforcuar, asish ku fjala trembej dhe vërtetësia arratisej. Bashkëpunimi me partnerët dhe producentët e huaj, kryesisht të rajonit, por edhe me shkollat dhe industritë më të zhvilluara të kinematografisë evropiane, i kanë dhënë filmit shqiptar njëlloj frymëmarrjeje; përballja më e shpeshtë me prurjet e kolegëve, kanë mprehur shijet e autorëve dhe kanë formuluar kërkesa që koha i bën përherë e më cilësore. Pak a shumë e njëjta gjë mund të thuhet edhe për gjinitë e tjera, filmin dokumentar dhe atë vizatimor, paçka se ato - si gjithnjë - janë “prapa liste”. (Ishte e dukshme edhe në këtë festival mungesa e vëmendjes ndaj filmit dokumentar, që edhe kështu po vuan mjaft konkurrencën e prodhimeve pa fund të televizioneve private. Sa për vizatimorin, që këtu u cilësua si seksioni i filmi alternativ, ai ka mbetur i ndryrë në studiot e krijuesve-producentë, që pakkush i njeh.)
Ndërkaq, ashtu si shumë veprimtari të tjera artistike, konkurse e show, edhe ky festival nuk shpëtoi dot nga njëfarë pompoziteti; organizatorëve dhe autorëve, përgjithësisht iu mungoi modestia për të medituar në lidhje me atë çka është trashëguar - e mirë apo edhe e keqe - dhe sidomos ndjeshmëria e përballjes me spektatorin dhe me tregun, veçmas atë të huaj. Siç dihet, duke shpëtuar nga tutela e partisë dhe e shtetit, filmi artistik ra nën kthetrat e pasigurisë dhe të stërmundimit financiar; kjo pasqyrohet edhe në atë çka prezantoi ky festival. Gjithsesi, pjesa “më e errët” e prurjeve të fundit, është këndvështrimi i errët i vetë kineastëve. Në fillim të viteve ’90, ishte e natyrshme, në ekran do të silleshin menjëherë realitete që më parë ishin fshehur e mohuar dhe, sidomos, do të ndiqeshin me fanatizëm ngjarjet kryesore që trazuan gjatë gjithë kohës tranzicionin shqiptar, veçmas ato të viteve ’92 dhe ’97. Por rendja pas mjerimit dhe kaosit, me sa duket nuk është shoqëruar gjithnjë me kujdesin e duhur për gjetje dhe figura që do të prestonin po aq sa vetë ngjarjet. Shumë prej krijimeve në këtë temë, vuajnë nga fragmentarizmi dhe dokumentarizmi. Fiksimi në tematikat dhe atmosferat e viteve ‘92 dhe ’97, përgjithësisht sjellja në ekran e zymtësisë, kaosit dhe e mjerimit shqiptar, ashtu siç e pasuroi fillimisht kinemanë, ashtu edhe e varfëroi atë, duke bërë të mbizotërojnë sfondet, skenografia, ndërkohë që personazhet - njeriu që në fakt mbart dramat e pretenduara - të mbetet në hije. Si të thuash, kjo lloj kinemaje, për shkak të prirjeve “për të bërë biznes” deri diku (vetëm) me fatkeqësitë e këtij vendi, ka krijuar pak “personalitete”; (rrallëherë të mbetet në mendje ndonjë personazh, ata rëndom i gjen thjesht si personifikime të ndijesive apo parimeve të autorëve). Në shumë prej realizimeve të këtyre viteve, shikon gjithkund dhe çdoherë mbeturina, bunkerë, gomone, brigje të braktisura, ndërtesa të shpërfytyruara, njerëz të acaruar dhe të egër; por nga ana tjetër, dramaturgjia filmike paraqitet e copëzuar, filmat të lënë shijen e njëfarë “super-dokumentari”. Të rralla janë këndvështrimet origjinale, peizazhet gjithashtu; nganjëherë, të duket sikur edhe kamerat janë vendosur, gjithnjë dhe në çdo rast, në të njëjtin shesh dhe filmojnë përpara të njëjtave tablo (të murrëtyera). Alkimia e shndërrimit të mjerimit dhe të kaosit në art, në film, nuk funksionon pafundësisht, asaj nuk i binden dhe e ndjekin pas gjithnjë gjetjet artistike; dhe as që mund të ndodhë kësisoj, sa herë që autorët e terrorizuar nga realizmi socialist, i kthehen (gjoja)neorealizmit. Për fat të keq, një pjesë e kineastëve, të dashuruar kokë e këmbë pas asaj çka kanë arritur, nuk po mundin të kuptojnë se jetojmë në një realitet të ri, që nuk ka nevojë gjithnjë dhe pafundësisht për temën e trafiqeve dhe të prostitucionit, “të bëra copë-copë” tashmë nga kinemaja. Po ashtu, u shfaq edhe njëherë tjetër, së bashku me filmat, prirja e hershme dhe kokëfortë e shumë regjisorëve për t’i shkruar vetë skenarët dhe për të mos i besuar shumë letërsisë(!)
Janë një sërë arsyesh pra, pse me gjithë publicitetin e sforcuar, sallat e kinemave, (të cilat  numërohen me gishtat e dorës, por kjo nuk shqetëson kërrkënd), kanë patur pak spektatorë. Më së fundi, edhe vetë regjisorët e nderuar e dinë që nuk është e lehtë të bësh filma dhe sidomos t’i shesësh ata; publiku dhe tapetët e kuq të edicioneve vendase dhe ndërkombëtare, që përgjithësisht i kanë inkurajuar - më së pari, janë ata që vendosin - me të drejtë kanë përmirësuar klasin e shijeve dhe kërkesave të tyre. Në këtë sens, parakalimi mbi tapetin e kuq, që gjithsesi u “vezullua” ca si tepër, duhet merituar.